Als een van de basiswaarden van de democratische rechtsstaat komt vrijheid in het hele burgerschapsonderwijs op school voor: in kennisoverdracht, het ontwikkelen van competenties en in de schoolcultuur. 

Leerlingen worden zich bewust van wat vrijheid is, en wat vrijheid voor hen betekent. Voelen ze zich vrij? Wanneer wel en wanneer niet? Wanneer en hoe kunnen ze op school, op het werk en in de maatschappij vrijheid creëren? Vrijheid in een democratie, persoonlijke vrijheid, vrijheid in het hebben van ruimte en vrijheid voor anderen. 

Om te weten wat vrijheid is, moet je ook weten wat beperkingen en kaders zijn. Hoe ga je om met regels die zeggen wat wel moet en niet mag? Beperken ze je echt, of helpen ze juist om duidelijkheid te creëren? 

In dit thema gaat het erover hoe macht wordt verdeeld. Er wordt uitgegaan van de democratische rechtsstaat, waar men inspraak heeft. Het gaat over keuzes maken, besluitvormingsprocessen en verschillende soorten macht. Ook de macht die zijzelf hebben (of nog niet): als mens, als leerling en als burger. Dit thema gaat ook in op machtsmisbruik en de gevolgen daarvan.

Binnen het thema macht hebben de drie basiswaarden: vrijheid, gelijkheid en solidariteit een rol. Aan de hand van die basiswaarden wordt het thema macht en alles daaromheen besproken. 

Niet alleen gaat het over de hedendaagse macht. Ook de macht in de geschiedenis speelt een rol. Zodat leerlingen een mening kunnen vormen over hoe macht in het heden en de toekomst moet worden geregeld.

Een democratische cultuur kan bestaan als het onderhouden wordt. Er zijn mensen nodig die mee kunnen doen in de maatschappij en rekening kunnen houden met anderen.

In dit kernthema wordt er vanuit gegaan dat leerlingen nu en in de toekomst burgers zijn die ervaringen op doen in het toepassen van de basiswaarden: vrijheid, gelijkheid en solidariteit. Die ervaringen maken de basiswaarden betekenisvol.

Dit kernthema gaat in op wie de leerlingen als mens zijn. En mensen zijn zoveel: ze zijn individu, burger, leerling, (klein)kind, neefje, nichtje, grotere broer of zus, voetballer, muzikant of atleet. Ze komen ergens vandaan: uit een bepaalde cultuur, met een bepaald levensverhaal vol ervaringen. Het verleden, hun cultuur en hun omgeving hebben de leerlingen gevormd tot wie ze nu zijn. Daar gaat dit thema dieper op in.

Als gevraagd wordt aan leerlingen wat diversiteit betekent, hoor je heel vaak ‘Verschillen!’ Inderdaad, het gaat over verschillen tussen mensen. Die gezamenlijkheid daarvan is diversiteit. Die verschillen komen ergens vandaan: het verleden van Nederland en andere landen. Internationale betrekkingen, talen en culturen. 

Daarnaast spelen subculturen en het omgaan met elkaar een rol: religies, leefstijlen, acceptatie, inclusie. Maar ook segregatie en polarisatie. Desinteresse of onbegrip. Hoe gaan de leerlingen daarmee om, en wat willen ze voor zichzelf en anderen?

Het omgaan met diversiteit staat in dit thema centraal. Wie zijn de leerlingen, en hoe willen ze behandeld worden door anderen? Begrijpen ze de mensen om zich heen? En worden ze begrepen? Welke gevoelens heeft dat tot gevolg? Hoe willen ze behandeld worden? In wat voor maatschappij willen ze leven?

Wat levert diversiteit op, en welke uitdagingen liggen er voor ons? Dat wordt behandeld in dit thema.

In de maatschappij gebeurt momenteel veel: van coronamaatregelen tot polarisatie en van social media tot kansenongelijkheid. Er zijn een hoop maatschappelijke vraagstukken waar we ons met zijn allen over buigen. Er wordt ons gevraagd om ‘een beetje voor elkaar te zorgen’. Is dat solidair? En wat doe je dan precies? Hoe ga je solidair om met elkaar? Solidariteit is een kernthema dat hoort bij de democratische rechtsstaat. Als je solidair bent, dan gun je iemand iets. De persoon mag er zijn. Dit kan belangrijk zijn, als waarden met elkaar botsen: zoals bij privacy en gezondheid in de tijd van corona maatregelen. Hoe kunnen we solidair zijn voor elkaar? Hoe ga je om met elkaar? En waarom zo? Het is belangrijk om op school te leren hoe je solidair kunt zijn naar jezelf en vervolgens naar elkaar, en de rest van de wereld.

Je hebt nog maar net je ogen open gedaan en het eerste digitale ‘ding’ is al binnen het gezichtsveld. Je telefoon is je wekker. Voor een jongere betekent een telefoon al veel meer: de extensie van je bestaan. Dat klinkt wat overdreven misschien, maar ga maar eens na. Het is je wekker, de poort naar het sociale leven, je handleiding, je geheugensteun en je informatiebron in één. Geen wonder dat ze overal te vinden zijn. En er is nog veel meer: Er zijn TV’s voor een groter kijkplezier, films en series voor een klein bedragje per maand. Er zijn apparaten en gadgets voor elk stukje van je leven. Het is allemaal digitaal, en te verbinden met internet.

Ook op school is dat zo: Leerlingen hebben een laptop en een telefoon. Ze hebben ook een digitaal netwerk. Daar horen thema’s bij: omgaan met nieuwe uitvinden, privacy, cyberpesten, sociale omgang en sociale weerbaarheid, vloggen, zichtbaarheid en reputatie. maar ook omgaan met informatie, en informatievaardigheden. Beoordelen in hoeverre informatie betrouwbaar is. Hoe zijn leerlingen het beste voorbereid op het digitaal samenleven? Daarover gaat dit thema.

Als gevraagd wordt wat het grootste maatschappelijke probleem is, is de kans groot dat daar de klimaatproblematiek voor genoemd wordt. Het klinkt logisch: Van het klimaat merken we allemaal iets. Daarom zijn op wereldniveau afspraken gemaakt voor 2050. Duurzaamheid speelt daar een grote rol in. Hoe kan men duurzaam omgaan met de wereld? 

Voor leerlingen zou het een moeilijk thema kunnen zijn. Klimaat is de wereld. En die is zo groot! Een beter milieu begint bij jezelf, wordt ook wel gezegd. Het thema duurzaamheid binnen het burgerschapsonderwijs behandelt hoe leerlingen bewust kunnen leven, te beginnen met kleine handelingen. Maar ook na te denken over de grotere zaken en daarover in gesprek te gaan. Een hulpmiddel daarin kan zijn het model van People Planet Prosperity.

Als je denkt dat de aarde groot is, dan kan globalisering ook een groot thema zijn. Het gaat wederom over de wereld, en de maatschappij: internationale betrekkingen, handel, macht en mogelijkheden. Wat zouden leerlingen willen met die mogelijkheden? En wat zouden ze ontdekken voor de toekomst?

Dit thema gaat in op de afhankelijkheden op Europees en wereldlijk niveau. Oftewel: Contact met elkaar op hele grote afstand, en wat de leerlingen daarmee kunnen.

Dit thema heeft veel te maken met het thema ‘Digitaal samenleven’. Het gaat over technologie. Het verschilt van Digitaal schema met betrekking tot de technologie op zichzelf: de innovaties, de betekenis voor gebruikers (dus ook leerlingen), de rechten en de plichten die erbij komen kijken.

Technologie en het innoveren ervan gaan samen met voordelen en risico’s. Het vraagt om bewustwording en een omgang die mogelijkheden biedt, en tegelijk beschermt tegen risico’s. Het gaat ook samen met waarden, zoals privacy en kansen(on)gelijkheid. Leerlingen leren over de invloed die ze zelf hebben rondom besluitvorming met betrekking tot technologie in alle ontwikkelingsfasen. 

Letterlijk: denken en handelen. Het proces van informatie waarnemen, opnemen, verwerken, opslaan en terughalen. En er vervolgens op een bepaalde manier op handelen. Of: handelen en daar vervolgens over nadenken. Specifiek gaat het nadenken over de basiswaarden: vrijheid, gelijkheid en solidariteit. Hoe denken leerlingen daarover na? Wat zijn hun wensen? Een aantal vaardigheden passen bij Denk- en handelswijzen, zoals Communicatie, Onderzoek en Ethisch redeneren.