Interview met: Coen Gelinck
Programmamanager Expertisepunt Burgerschap
Op zoek gaan naar de meest waardevolle manier waarop je burgerschapsgerelateerde onderwerpen kunt bespreken in de klas. Dat zou bij jou als docent bekend in de oren kunnen klinken. Welke onderwerpen zijn belangrijk én waardevol? En hoe ga je daarmee om? Wat bied je concreet aan de leerlingen aan en wat moeten ze aan het eind geleerd hebben? Opnieuw interview ik inspirerende personen in hun vakgebied. Zij leggen uit wat hun relatie is tot burgerschap en wat ze daarin belangrijk vinden. Op basis van dit gesprek maak ik een lesbrief over de boodschap die deze personen geven.
‘Je mag er zijn zoals je bent en dat geldt ook voor de ander.’
In dit interview staat Coen Gelinck centraal. Hij is sinds juli 2023 programmamanager Expertisepunt Burgerschap bij Stichting School en Veiligheid. Hij is begonnen als leraar maatschappijleer en heeft lang gewerkt voor ProDemos, huis voor democratie en rechtsstaat. Ook heeft hij bij SLO gewerkt als leerplanontwikkelaar en aan de UvA en de VU als lerarenopleider maatschappijleer en maatschappijwetenschappen. De rode draad is dat Coen het nuttig, leuk en goed vindt om zich bezig te houden met burgerschapsonderwijs. Dus dat!
Foto: Ron Koffeman
Het Expertisepunt Burgerschap wordt gebeld wanneer men handen en voeten wil geven aan burgerschapsonderwijs en wil weten welke stappen daarvoor gezet moeten worden. Het gaat dus vooral om de aanpak om burgerschap sterk in te bedden in het aanwezige onderwijs. Ook los van het Expertisepunt houdt Coen zich bezig met de vraag: ‘Hoe kun je in het onderwijs aandacht schenken aan de democratische rechtsstaat en welk mooi materiaal is daarvoor beschikbaar? Op beide vragen heeft Coen expertise in huis.
Wat is de ultieme boodschap die jij de wereld in wil sturen?
‘Dat het belangrijk en leuk is om te werken aan goed burgerschapsonderwijs. Dat het niet alleen belangrijk is voor jongeren maar voor iedereen. Vooral het betrokken zijn bij de democratische samenleving.
Het is niet alleen belangrijk dat jongeren zich kunnen redden in die samenleving en daar een rol in kunnen spelen. Ook is het voor de democratie belangrijk dat jongeren daarin actief zijn en de waarde daarvan inzien, zodat de democratische samenleving in stand gehouden kan worden. Daarbij horen basiswaarden: vrijheid, gelijkheid en solidariteit. Ik heb vooral veel met die drie waarden.’
‘Als we de democratische rechtsstaat in stand willen houden en als we onszelf willen zijn en willen kunnen afwijken van de grote groep en mensen met andere ideeën en identiteiten, dan zijn die waarden belangrijk. Als je die internaliseert, dan kun je er als burger aan bijdragen dat de afspraken die we met elkaar hebben gemaakt, blijven bestaan. Dus jij en de rest van de samenleving profiteren hiervan. Je mag binnen de grenzen van de democratische rechtsstaat zijn zoals je bent en dat geldt dan ook voor de ander.’
Wat weet je over burgerschap op school?
‘Ik denk dat er heel veel gebeurt aan burgerschapsonderwijs, omdat scholen dit altijd al doen. Of het nu benoemd wordt of niet. Er zijn allerlei kerndoelen/eindtermen die burgerschapsonderwijs betreffen. Het gaat dan om kennis van de democratie, debatvaardigheden, kennis van de diverse leefstijlen en identiteiten, etc. Burgerschap zit in de vakken, maar ook in de schoolcultuur en projecten met de buurt, wat voor maatschappelijk getinte projecten dan ook. Dus dat is mooi!
De vraag van de overheid is om dit onderwijsaanbod overzichtelijker en meer samenhangend aan te pakken. Scholen zijn druk bezig met het creëren en/of verbeteren van dit overzicht. Daarin is wat vooruitgang te boeken. Daar is de aangescherpte wet burgerschapsonderwijs voor bedoeld. De concept-kerndoelen vanuit het SLO worden in maart 2024 verwacht en zullen scholen meer duidelijkheid geven.’
Wat vind je ervan dat er nieuwe eindtermen en kerndoelen in aantocht zijn en dat er al een verplichting is voor burgerschap in het onderwijs?
‘De inspectie zegt dat je kunt nadenken over de doelen voor de leerlingen op basis van wat er in de wet staat (democratische waarden, sociale en maatschappelijke competenties). Dit kun je doen door te kijken naar de reeds bestaande kerndoelen en eindtermen. Idealiter zou het voor scholen fijn zijn als het tegelijk loopt. Maar de wet en de nieuwe kerndoelen liggen waarschijnlijk wel in elkaars verlengde, dus botst het niet met elkaar.
Ik denk dat het fijn is voor scholen dat ze wat meer handvatten krijgen. Maar er is geen reden om nu niets te doen. Je kunt nu al aan de slag gaan. Als je dat nu doet, dan ben je al een heel eind op weg.’
Wat wil je meegeven aan leerlingen en docenten die bezig zijn met burgerschap?
‘Ik kom terug op wat ik in het begin zei: Snappen hoe de wereld in elkaar zit. Dat is belangrijk om de manier waarop we met elkaar samenleven, in stand te houden.
Dit is in het belang van de samenleving, en daarmee voor de leerling. Dus als we allemaal werken aan een vitale democratie, dan hebben we daar ook allemaal plezier van. Dat is bevorderlijk voor ons geluk.
Voor de leraar kan het voelen alsof de burgerschapsopdracht ‘erbij komt’. Of ‘dat we dat ook nog moeten doen’. Deels klopt dat, want er wordt gevraagd om iets extra’s. Maar je doet het echt ergens voor.’
Wat voor les zou je willen aanbieden aan de leerlingen met betrekking tot burgerschap?
‘Ik zou het ervaren van de democratie en de samenleving in de praktijk buiten het klaslokaal centraal stellen en daarin leerlingen een actieve rol geven. Daar zou ik op inzetten.
Dus het kan zijn in een simulatieachtige omgeving. Of een situatie in de reële praktijk. Bijvoorbeeld de omgeving van de school, het gemeentehuis, praten met mensen in de buurt. In een opdracht kunnen ze eerst bespreken wat er in de buurt volgens de bewoners moet veranderen en vervolgens naar het gemeentehuis gaan om dat aan te kaarten. Of laat de leerlingen maar eens kennismaken met mensen die van hen verschillen. En hen samen met die mensen iets laten ontwikkelen of doen. Daar zou ik voor zijn. Doen en ervaren is heel nuttig, en daar kun je ook relevante kennis aan koppelen.’
Wat voor kennis kun je aan die ervaringen en opdrachten koppelen?
‘Je kunt in ieder geval de basiswaarden (vrijheid, gelijkheid en solidariteit) van de democratische rechtsstaat eraan koppelen. Daarnaast ook kennis van de wereld. Het gaat immers over de maatschappij. Over verschillen tussen mensen, inleven, omgaan met elkaar en maatschappelijke vraagstukken. Dat soort kennis is relevant. Stel de vraag: Als de leerlingen iets willen veranderen, hoe pakken ze dat dan aan?’
Wat heb ik geleerd?
Wat een helder verhaal vertelt Coen Gelinck, vanuit zijn rol als programmamanager Expertisepunt Burgerschap. Het Expertisepunt is een kenniscentrum dat zeker de nodige informatie biedt over burgerschap in het voortgezet onderwijs. Het lijkt me extra waardevol dat Coen hier het volgende aangeeft:
- Leer in contextrijke setting: in de maatschappij. Ga naar buiten. Ontmoet mensen. Ga naar een bejaardencentrum om te helpen. Kijk hoe de Kamerleden het doen in Den Haag. Of op kleinere schaal: de gemeenteraadsleden tijdens een raadsvergadering.
- Koppel deze buitenschoolse activiteiten aan de democratische samenleving.
- Ga bewust aan de slag met de basiswaarden: vrijheid, gelijkheid en solidariteit.
Als je deze drie zaken aan elkaar koppelt, kun je enorm betekenisvol en waardevol burgerschapsonderwijs creëren. Zeker wanneer leerlingen daar goede vragen bij leren stellen. Dat zal dus resulteren in nieuw handzaam lesmateriaal.
Lesmateriaal
Het lesmateriaal voor burgerschap zal in het teken staan van praktijkleren door goede vragen te stellen aan mensen buiten het schoolgebouw en zal betrekking hebben op de basiswaarden: vrijheid, gelijkheid en solidariteit. Vragen die behandeld zullen worden zijn:
- Welke goede vragen kun jij stellen?
- Wat kun je leren van mensen buiten school?
- Hoe vrij, gelijk of solidair voelen mensen zich?
- Hoe uiten ze dat?
Bekijk de lesbrief hier.
Volgende interview
Het volgende interview zal zijn met Chantal Alkemade! Zij is docent maatschappijleer en maatschappijkunde op een vmbo school in Amsterdam. Ze vertelt over haar leerlingen, haar lessen, de reacties van haar leerlingen op de actualiteiten en wat ze daarmee doet. Ze ziet hoe leerlingen reageren op actualiteiten nadat ze iets heeft geleerd. Dat is super waardevol!