Terugblik interviews: Burgerschap op het VO
Zoë Papaikonomou
William Buys en studenten Omgangskunde
Paul Op Heij
Niels van de Ven
Karim Amghar
Maxe de Rijk
Op zoek naar inspiratie voor je lessen burgerschap in het voortgezet onderwijs. Die inspiratie heb ik gevonden! Afgelopen schooljaar heb ik zes mensen mogen interviewen: Zoë Papaikonomo, William Buys en studenten docent Omgangskunde, Paul Op Heij, Niels van de Ven en Karim Amghar.
Hoe mooi is het om al die mooie en inspiratievolle verhalen in een overzicht te kunnen laten zien. Allemaal zijn ze voor het burgerschapsonderwijs. Het moet een betekenisvolle plek krijgen. Ook vinden ze allemaal dat je iets moet en iets kunt met burgerschap. Het is dus hoe je ermee omgaat en hoe je het invult. Allemaal geven ze ideeën hoe je dat kunt doen.
Ook geven ze ieder hun eigen invulling. Belangrijk is bijvoorbeeld: een les over macht, over de jongeren zelf, over conflicten en over het verschil tussen feiten, meningen, gevoelens en ervaringen. Het praten met elkaar is belangrijk, daar zijn verschillende methodieken voor die je direct kunt inzetten. En ook zeker heel belangrijk: ga uit van de leerling Laat hen ontdekken en leren en zorg voor een goede band. De lessen burgerschap zullen dan heel betekenisvol zijn.
De interviews
Vertel iets over jezelf, wat is je expertise?
Zoë is schrijfster en onderzoeksjournalist en houdt zich bezig met diversiteit, inclusie en gelijkwaardigheid. Dit doet ze als gastdocent bij organisaties en is af en toe ook gastdocent bij het MBO, HBO en de universiteit. Ook is Zoë actief op LinkedIn. Daar kun je zo ongeveer elke dag een bericht voorbij zien komen over ongelijkwaardigheid op de werkvloer.
William is al 38 jaar docent: eerst bij mbo opleidingen en later bij verschillende lerarenopleidingen. Hij wist al heel lang dat hij docent wilde worden en het is een heel belangrijk onderdeel van zijn leven. Hij heeft een grote drive voor vernieuwingsprocessen in organisaties. William is trotse auteur van het boek: ‘Met plezier werken in het onderwijs’. Een boek over het vergaren en behouden van werkplezier als docent.
Paul is 63 jaar, vader van twee tieners, werkte vijftien jaar als freelance journalist en is inmiddels ruim 25 jaar fulltime docent in het voortgezet onderwijs. Gaandeweg bouwde hij zijn journalistieke werk af, al is hij nog wel redacteur voor Montessori Magazine, en ging hij meer uren als docent werken. Als docent kent hij bijna alle doelgroepen: volwassenen, gehandicapten, internetleerlingen, uitvallers uit het regulier onderwijs, leerlingen op particuliere scholen; alleen kinderen in het basisonderwijs heeft hij nooit lesgegeven. Bij VAVO Nijmegen werkte hij 10 jaar als docent met leerlingen die uitvielen in het reguliere onderwijs
Niels is universitair hoofddocent bij Tilburg University. Hij doet onderzoek, geeft les en begeleidt studenten. Het onderwerp waar hij onderzoek naar doet is consumentengedrag.
Naar aanleiding van zijn onderzoeken schrijft hij publicaties in wetenschappelijke tijdschriften, zoals het Journal of Personality and Social Psychology, Psychological Science, en Journal of Consumer Research. Een van de onderzoeken van Niels gaat over afgunst en jaloezie: ‘Wat gebeurt er als anderen beter af zijn dan zij?’ ‘Hoe motiveert dat gegeven? En wanneer wordt het negatief gedrag?
Karim is 34 jaar en vader van twee prachtige dochtertjes en sinds kort ook een zoon. Hij maakt TV en radioprogramma’s voor de NTR met name op het gebied van onderwijs, zoals ‘Geloof in het onderwijs’ op NPO 2. Hierin wordt onder andere artikel 23 over Vrijheid van onderwijs behandeld, alsook de nieuwe burgerschapsopdracht in het onderwijs.
Maxe geeft Persoonsvorming en socialisatie, Mens en maatschappij en biologie op het Mundus college in Amsterdam Nieuw West. Ze begeleidt de kansklas: leerlingen die komen vanuit het praktijkonderwijs en naar het vmbo kunnen. Deze leerlingen hebben te maken met armoede, discriminatie en kansenongelijkheid. Maxe spreekt de kracht aan die ze hebben. Want problemen zijn er om op te lossen. Over deze thema’s geeft Maxe ook lezingen.
Ultieme boodschap? Waarom die boodschap?
Inclusie is nooit af. Gelijkwaardigheid en rechtvaardigheid zijn nooit af. Je moet altijd aandacht blijven besteden aan inclusie, anders verslapt het.
Out of the box denken is belangrijk. Houd je niet aan strakke regelgeving en deadlines, maar denk in mogelijkheden. Het is belangrijk dat docenten vrij zijn om out of the box te kunnen (blijven) denken. Je hoeft onderwijs bijvoorbeeld niet binnen het klaslokaal te houden. Ga naar buiten: naar de rechtbank, het Centrum voor alcohol en drugsgebruik of een kantoor voor schuldsanering en laat de leerlingen zien hoe die bedrijven werken. Werk niet met burgerschapsonderwerpen, maar wissel ervaringen uit.
In de maatschappijleerlessen verras ik leerlingen vaak als ik zeg dat je niet discussieert om te winnen. Je discussieert om nieuwe dingen te horen en van elkaar te leren. Om nieuwe dingen te leren moet je elkaar niet alleen naar de mond praten, maar elkaar ook tegen durven spreken en zelfs uit de tent durven klokken, zodat je ook iets nieuws gaat horen. Zonder wrijving geen glans, is het gezegde. Je hoeft het dus niet perse met elkaar eens te zijn.
Emoties hebben een functie. We hebben vaak het idee dat emoties maar irrationeel zijn, en mensen in de weg zitten om goed te handelen. Maar er zit juist vaak een logische oorzaak onder.
The hurt of one is the hurt of all. En: The healing of one is the healing of all.
Dat het monster van kansenongelijkheid dat op dit moment keihard om zich heen slaat’, zegt Karim. ‘We zien dat het met name gaat over de sociaaleconomische status. Kansenongelijkheid kent geen kleur of identiteit of religie, maar slaat heel hard om zich heen op basis van je sociaaleconomische status. Het komt omdat ons onderwijssysteem teveel afhankelijk is van externe factoren. Mijn grootse wens is om dat onderwijssysteem aan te passen, maar tegelijkertijd ook de huidige influencers in de klas – daarmee bedoel ik natuurlijk docenten van po tot wo – om te kijken hoe je je tools op een zodanige manier kunt inzetten zodat je gelijkheid kunt creëren.
Luister naar elkaar en zie elkaar. Ik hoop dat mensen elkaar beter leren te begrijpen en beter met elkaar om leren gaan. Ik zie dat we soms meer in tegenstellingen en minder in overeenkomsten denken. Dat vind ik zorgelijk. Pas als we elkaar leren kennen en ontmoeten kunnen problemen als kansenongelijkheid, verharde debatten, racisme en armoede echt worden aangepakt. Daarvoor is het ook essentieel dat beleid en praktijk dichter bij elkaar komen te staan.
Wat wil je meegeven?
Dat je aandacht moet besteden aan zelfreflectie. Het is goed om stil te staan bij de vragen: ‘Wie ben ik?’ ‘Wat is mijn identiteit en hoe staan mijn ideeën ten opzichte van iemand anders?’ Reflectie biedt oefening om jezelf onder de loep te nemen.
Zorg voor variatie in werkvormen. Bijvoorbeeld door middel van presentaties en het stimuleren van samenwerking. En probeer het klaslokaal uit te gaan of een gastdocent naar de les te halen. En inhoudelijk: zorg voor kennis en een theoretisch kader. En gebruik actualiteiten.
Door leerlingen een diversiteit aan leerinhouden en perspectieven mee te geven, leren ze omgaan en leven met meerdere perspectieven in een multiculturele samenleving die bovendien op allerlei manieren verbonden is met de rest van de wereld.
Belangrijk is dan ook dat je meer in gesprek bent met andersdenkenden, andere afkomst en geloof, andere leeftijd, andere sociale klasse. Verschillen bevorderen spiegelen en reflecteren op eigen ervaringen en die vergelijken met die van andere mensen.
Het burgerschapsonderwijs moet passen in de situatie, bij jou en bij de leerkracht. De leerkrachten zijn altijd de experts van hun leeraanbod.
‘Je doet al heel erg veel moois’, zegt Karim. ‘Het onderwijs is het fundament van een goed werkende samenleving waarbij burgerschap een hele belangrijke rol in dat fundament speelt. Het is heel belangrijk dat je je bezighoudt met de basisvaardigheden: Nederlands, rekenen, digitale geletterdheid en burgerschap. Dat is ontiegelijk belangrijk.
Zorg voor het koppelen van burgerschap aan identiteitsonderwijs. En ga geen onderwerp uit de weg. Luister goed. Wees echt nieuwsgierig. Toon oprechte interesse. Dan komt de rest vanzelf.
Wat voor les wil je aanbieden?
Een les over macht. Wat macht is. Je kunt je afvragen: welke macht bezit ik zelf? En hoe kan ik deze machten delen? Als je dit voorbeeld dan naar jezelf en naar de maatschappij trekt, leer je beter om te gaan met macht. Je bent je meer bewust en kunt reflecteren op hoe men omgaat met macht. Denk bijvoorbeeld aan de loonkloof. Bijvoorbeeld in volgend filmpje: https://www.welingelichtekringen.nl/samenleving/782861/prachtig-experiment-kinderen-laten-zien-hoe-raar-het-is-dat-vrouwen-minder-verdienen.html
Het bespreken van conflicten of oorlog. Daarbij wordt expliciet rekening gehouden met leerlingen uit conflictsituaties.
Ik wil graag verschillende perspectieven en levenservaringen meegeven.
En: Ga altijd in alle lessen uit van de leerlingen, daag hen uit met de wereld en het leven.
Toen ik zelf colleges gaf in organisatiekunde legde ik korte vragenlijstjes voor aan mijn studenten. Een voorbeeld daarvan is de ‘Need to belong’ vragenlijst die vraagt naar hun behoefte om erbij te horen, per individu. Naar aanleiding van de resultaten van dat onderzoek kun je met elkaar bespreken wat het spanningsveld is tussen jezelf kunnen zijn en erbij willen horen.
Burgerschapsdocenten moeten zien dat de klas een mini-samenleving is. Je geeft niet burgerschap aan een individu, maar aan iedereen. Dat bedoel ik met het principe dat ik zei in het begin: The hurt of one is the hurt of all’ en ‘the healing of one is the healing of all’. Daarbij werken werkvormen als de ‘Talking stick’ en ‘Deep democracy’ heel goed.
Qua thema zou ik echt alles willen aanbieden. Het belangrijkste is: onderscheid maken tussen feiten, ervaringen, gevoelens en meningen. Dat is de kern hoe je het vak handen en voeten meegeeft.
De volledige interviews
Nieuwe interviews
Ook dit schooljaar kun je weer veel inspiratie en lesmateriaal vinden. Er zullen weer nieuwe interviews volgen met zeer inspiratievolle mensen met expertise in hun vakgebied. Binnenkort volgt meer informatie, dus houd de website in de gaten!